مدیرسا: مطالعات انجام شده نشان میدهد تابحال حدود ۲۰ نوع خرده فروشی در دنیا شناسایی شده كه از میان آنها، ۴ الی ۵ نو، نه فقط در دنیا بلكه در ایران هم از فراوانی بالایی برخوردار بوده اند.
به گزارش مدیرسا به نقل از مهر، بر مبنای مطالعات انجام شده تابحال حدود ۲۰ نوع و تیپ خرده فروشی در دنیا شناسایی شده که از میان آنها، ۴ الی ۵ نوع آن نه تنها در دنیا، بلکه در ایران هم از فراوانی بالایی برخوردار بوده و بیشتر مورد استقبال و پذیرش مشتریان قرارگرفته است. غلامرضا عباسی، کارشناس حوزه فروشگاههای زنجیره ای در یادداشتی به صدمه شناسی ساختار خرده فروشی ایران به بهانه موفقیت آنها در نبرد با ویروس کرونا پرداخته است.
سوپرمحله ها یا فروشگاههای اکسپرس، فروشگاههای تخفیفی و یا دیسکانت ها، فروشگاههای زنجیره ای (معادل دپارتمنت استورهای ایران)، هایپرمارکت ها وفروشگاههای عمده فروشی یا هول سِلرها(به استثنای ایران) سیستم های خرده فروشی و فروشگاهی هستند که در نظام توزیع اقتصادکلان، بازیگران اصلی و واسطه های مفید بین تولیدکننده و مصرف کننده نهایی محسوب می شوند.
در این میان نقش حیاتی و استراتژیک این فروشگاه ها زمانی بیشتر درک می شود که بدانیم این فروشگاه ها تأمین کننده ضروری ترین کالاهای روزمره و نیازهای اصلی مشتریان یعنی موادغذایی، بهداشتی و لوازم ضروری منزل هستند. عدم وجود و یا کمبود کالاهایی همچون مصالح ساختمانی، گل وگیاه، وسایل مسافرت وتفریح، پوشاک، لوازم خانگی سنگین در هر جامعه ای، سبب تورم و دغدغه دولتمردان می شود.
این درحالی است که کمبود و یا فقدان موادغذایی و بهداشتی اصلی همانند نان، روغن، برنج، گوشت و موادشوینده و بهداشتی، سبب ایجاد بحران وتنش اجتماعی می شود؛ ازاین رو شبکه فروشگاهی هر کشوری یکی از مهمترین ابزارهای حکمرانی محسوب شده و موجبات رضایت و یا عدم رضایت آحاد مردم را درپی خواهد داشت.
متاسفانه در کشور ما فارغ از نوع گرایش سیاسی دولت های مختلف روی کارآمده به مبحث بسیارحیاتیِ نظام توزیع موادغذایی وکالاهای اساسی، توجه جدی نشده و دولت های مختلف صرفاً در آستانه و یا در دل بحران ها، دورهم جمع شده و تدابیر بحران و یا بعد از بحران اتخاذ نموده و آن را به شکل دستوری با قوه قهریه تعزیرات ابلاغ می نمایند.
این مُسکن ها گاها عمل نکرده و برخی اوقات مدت زمان مصرف بسیار کوتاه داشتند و با فروکش کردن بحران ها آن سیاست ها هم به بوته فراموشی سپرده می شوند. بعنوان مثال همه ساله در روزهای نزدیک عید نوروز، اواخر شهریورماه، پیش از ماه مبارک رمضان و محرم، شروع سال جدید، تغییرات نرخ بنزین و به تازگی هم بازیگر نورسیده یعنی کرونا ویروس، کشور ما گرفتار نوسانات قیمتی و بحران کمبود کالای ناشی از سوء توزیع (علی رغم وجودکالا) می شود. در این میان، این نوشتاردر زمانی نگارش می شود که جهان وارد یک بحران بین المللی شده و ویروس خطرناک کرونا درحال کشورگشایی بوده و منحنی های آمار مبتلایان و جانباختگان آن درکشور ایران و سایر کشورهای دنیا به شدت درحال افزایش صعودی است؛ ازاین رو آمارها، تحلیل ها و پیشبینی ها متاثر از وقایع گذشته در صنعت خرده فروشی ایران و جهان و اثرات این ویروس تبیین شده است.
تحولات جهانی باشیوع ویروس کرونا وارد یک پیچ تاریخی بسیارمهم شد و این اتفاق فراگیر نقطه عطفی در دگرگونی و انقلاب در بسیاری ازحوزه های اقتصاد، سیاست، مسائل اجتماعی و کسب و کارها و همچون سیستم های فروشگاهی و خرده فروشی خواهد شد.
سالیان سال اعتقاد بر این بود که کشورهای آمریکا و برخی کشورهای اروپایی و آسیایی از ساختارهای خرده فروشی بدون نقص برخوردار بوده و سیستم های مدیریتی بسیار پیچیده و مدرن آنها این تصور را ایجاد می کرد که این سیستم ها، در یک ساختار بدون عیب متولد شده و پاسخگوی هر گونه بحران خواهند بود.
بر اساس شواهد غیرقابل انکار، مستند و موجود، باشیوع ویروس کرونا و درهمان ابتدای امر ساختارخرده فروشی و نظام فروشگاهی و توزیع کالا در چندین کشور پیشرفته همچون ژاپن، ایتالیا و برخی کشورهای اروپایی و آمریکا گرفتار بحران شده و پاسخگوی حجم مراجعات و خریدهای مشتریان نشده و سبب نارضایتی ونگرانی گسترده ای گردید.
در این میان عواملی همچون رسانه ها و بویژه شبکه های اجتماعی، نگرانی مردم از تعطیلی مراکز خرید و فروشگاهها و ایجاد تقاضای بالا برای بعضی از کالاهای خاص غذایی و بهداشتی، بر آتش این بحران دمید و ما شاهد قفسه های خالی، صف های طولانی و بهم خوردن موازنه تولید، عرضه وتقاضا در ساختار توزیع اقتصاد این کشورها شدیم. فراموش نکنیم بحران بوجود آمده در ساختار خرده فروشی چیزی از محاسن و مدرن بودن سیستم های تک تک برندهای مطرح خرده فروشی کم نمی کند و مبحث تحلیل ما نظام خرده فروشی اقتصاد کلان آنها است که بر پایه فروشگاه های بزرگ و مراکز تجاری و مال ها بنا نهاده شده و این ساختار به نوبه خود زاییده سبک زندگی و رفتار خرید مردم این کشورها بوده و به صورت تدریجی و در طول زمان شکل گرفته است.
تمام اینها در شرایطی است که بزرگترین و پیشرفته ترین سیستم های خرده فروشی، هایپرمارکت ها و فروشگاه های زنجیره ای موادغذایی متعلق به کشور آمریکا است؛ بگونه ای که یکی ازدهها برند خرده فروشی موادغذایی در این کشور، به تنهایی فروشی برابر با کل صادرات برخی کشورها را داشته و بیشتر از ۱۰ بار رتبه اول مجله فورچون ۵۰۰ راکسب نموده است. از طرفی، در کشور آمریکا حدود ۱۹ هزار سوپرمارکت زنجیره ای بزرگ ملی و بین المللی، در ژاپن ۵۰ هزار، ایتالیا ۲۰ هزار سوپر مارکت کوچک و بزرگ، ترکیه ۲۷ هزار شعبه فقط فروشگاه زنجیره ای و معادل همین تعداد هم فروشگاه های تک شعبه و در ایران بیشتر از ۲۵۰۰ شعب فروشگاه زنجیره ای و حدود ۲۰ هزار بقالی و سوپر مارکت فقط در شهر تهران در حال فعالیت و عرضه مواد غذایی بعنوان حلقه های نهایی متصل به مصرف کننده هستند.
ساختار خرده فروشی کشورهای آمریکا و برخی کشورهای اروپایی و ژاپن بگونه ای است که تعداد فروشگاه های اکسپرس و در دسترس محلی، بسیارکم و درعوض خرده فروشی آنها برپایه هایپرمارکت ها، عمده فروشی ها و فروشگاه های زنجیره ای بامساحت های بالای۵۰ تا۱۰۰ هزار مترمربع شکل گرفته و بنابراین شما شاهد مشتریان با چرخ خریدهای بزرگ و فهرست خرید های هفتگی ویا ماهانه می باشید؛ چونکه سبک زندگی غالب آنها بگونه ای است که فرصت خرید از چندین فروشگاه برای تکمیل شدن فهرست خریدشان را نداشته و تمایل به خرید یک جایی دارند.
در بحران اخیر ناشی از ویروس کرونا، نه تنها شرکت های تولیدی بلکه فروشگاه ها از پاسخگویی به تقاضاهای جهش یافته مشتریانِ مضطرب عاجز شده و ماشاهد قفسه های خالی و صف های طولانی دراغلب فروشگاه های بزرگ بودیم. ساختارهای خرده فروشی فروشگاهی برخی کشورها همچون ترکیه و ایران در بحران کرونا صدمه کمتری دیده و ما شاهد بحران های جدی و قفسه های خالی در فروشگاه ها نبودیم. برخی افراد با نگاه سطحی، اعتقاد برآن داشتند که درکشور ایران مشتریان فروشگاهی به علت اقتصاد ضعیف و تحریمی، از قدرت خرید پایینی برخوردار بوده و اصلا توان خرید ندارند. بطلان این فرضیه باعدم ایجاد بحران درفروشگاه های مناطق برخوردار و مرفه نشین پاییتخت و شهرهای بزرگ ثابت شد.
یکی از اصلی ترین علل عدم ایجاد بحران جدی و پیروزی فروشگاهها در نبرد باکرونا درایران، ترکیه و کشورهای مشابه، وجود دهها هزار خرده فروشِ مویرگی، محلی و در دسترس همگان بود. با این تفاوت که ساختارخرده فروشی ایران به صورت بقالی ها و سوپرمارکت های سنتی پراکنده و غیرقابل کنترل (بیش از ۵۰ هزار واحد صنفی) و تعداد محدودی فروشگاه زنجیره ای بوده (حدود ۲۵۰۰شعبه) ولی ساختار خرده فروشی کشور ترکیه به صورت فروشگاه های زنجیره ای کوچکِ تحت کنترل، با تعداد بالا (حدود ۲۷ هزار شعبه)، هایپرمارکت های بزرگ و سوپرمارکت های محلی با تعداد محدود طراحی شده است.
نکته حائز اهمیت این است که پیروزی بدون برنامه سوپرمارکت ها و فروشگاهها ی عرضه موادغذایی ایران در نبرد باکرونا نباید سبب غرور شده و همانند بحرانهای گذشته مشابه، برنامه اصلاح نظام توزیع و خرده فروشی کشور و طبق عادت آرامش پس از طوفان به فراموشی و بی توجهی سپرده شود.
تفاوت موفقیت نظام های خرده فروشی دو کشور ایران و ترکیه در بحران کرونا و ابتدای شیوع این ویروس در این بود که کشور ترکیه با فروشگاه های زنجیره ای کوچک و متوسط و تعداد بالا به جنگ کرونا رفته؛ ولی در ایران، فروشگاه های کوچک و متوسط غیر زنجیره ای و پراکنده و صرفاً با کسب سود بیشتر و استفاده از فرصت های تجاری وارد این نبرد شدند. با عنایت به آمار کمتر از ۱۰ درصدی خرید مردم از فروشگاه های زنجیره ای در ایران و فارغ از اندازه و سایزآنها، نتیجه می گیریم که ۹۰ درصد مردم جهت تأمین مایجتاج موادغذایی خود به فروشگاه های سنتی، متمرکز، بقالی ها و سوپر محله ها رجوع نمودند.
ناگفته نماند تلاش و حضور تولیدکنندگان توانمند موادغذایی و برنامه ریزی درست آنها سبب شد که فروشگاه ها و بقالی ها دچاربحران، صف طولانی و قفسه های خالی نشدند و جا دارد ازهمه عوامل خانواده بزرگ تولید کنندگان موادغذایی و شوینده و بهداشتی و صنایع وابسته آنها و شرکت های پخش تشکر نموده و موجبات حمایت همه جانبه دولتی ازآنهارا فراهم سازیم.
بر این اساس، کشور ما دیر یا زود می بایست برنامه جامع اصلاح نظام توزیع و فروش کالا را موردبازنگری، اصلاح و زیرساخت های اجرای آن را عملیاتی نماید. این اقدام یک اقدام حاکمیتی و استراتژیک به حساب می آید و میتواند درپیشگیری و مدیریت بسیاری ازبحران های فعلی و بویژه آتی بدرستی عمل نموده و در افزایش رضایت آحاد جامعه از مدیریت کلان کشور نقش ایفا نماید. فراموش نکنیم اصلاح ساختار خرده فروشی فروشگاهها و نظام توزیع کشور، به معنای حذف و تعطیلی اصناف سنتی و بقالی ها و سوپرمحله ها نبوده لزوما ایجاد موازنه در ساختار ۱۰ و ۹۰ درصد خریدها از سیستم های فروشگاهی با مدیریت متمرکز و غیر متمرکز است.
نکته دوم و از طرفی اصلاح این نظام به معنای توسعه هایپرمارکت ها، مال ها و مراکز خرید بزرگ و به تبع آن توسعه فرهنگ مصرف و مُد نیست. هدف، تسهیل در اجرای سیاست های تنظیم بازار، عرضه کالاهای باکیفیت، قیمت های کنترل شده، عرضه عادلانه کالاهای ضروری و کمیاب، حمایت ازاقتصاد و معیشت خانواده های ضعیف و کم برخوردار درکل عرصه جغرافیایی کشور می باشد نه صرفاً در مراکز استان ها و شهرهای بزرگ.
این مهم صرفاً با توسعه فروشگاه های زنجیره ای سایز کوچک و متوسط، با تعداد بالا، مکان یابی درست درکل کشور، نظارت حاکمیتی سیستماتیک، باتنوعی ازبرند های مختلف خرده فروشی رقابتی و بدور از هرگونه رانت میسر خواهد بود.
منبع: مدیرسا
