مدیرسا: یافته های زمین شناختی سالیان اخیر پژوهشگران پژوهشكده علوم زمین در همكاری با پژوهشگران داخلی و بین المللی نشان از تردید جدی درباب ماهیت گسلی افرازهای موسوم به ˮگسل های شمال و جنوب ری و كهریزكˮ دارد؛ چونكه این افرازها با خاصیت ها و ماهیت ساختاری شناخته شده از گسل ها مطابقت نداشته و همچون خیلی از افرازهای كرانه ای دیگر مانند گسل های ˮجنوب نیشابورˮ و ˮجنوب دامغانˮ در گذشته و به تكرار در شمار گسل های فعال كشور خصوصاً در لبه كوهستان به نقشه درآمده اند و پژوهش های نوین منتشر نشده از همین دست در مورد گسل ˮاشتهارد ˮ كه در نقشه های گسل های كشور آمده است، تردید جدی مطرح می كند.
دکتر حمید نظری، معاون پژوهشی پژوهشکده علوم زمین سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی در گفت و گو با ایسنا، با اعلان اینکه برخلاف اینکه افرازهای (گسل) جنوب تهران برای نخستین بار در دهه ۶۰ میلادی زمانی که یکی از پژوهشگران فرانسوی مطالعات درخوری را بر نهشته های دامنه های جنوبی البرز (جنوب تهران) انجام داد بعنوان افرازهای غیر زمین ساختی ( افرازهای کرانه ای حوضه های آبی-دریاچه ای محلی) معرفی گردید و به نقشه درآمد. امری که ۳ دهه بعد از آن فقط بر پایه شباهت و نشانه های ریختاری اندک در تب و تاب و مد گسل انگاری، خیلی از پرتگاه های دامنه ای کوهستان بعنوان “گسل های شمال و جنوب ری” و “گسل کهریزک” در جنوب تهران بازمعرفی و به واژگان زمین شناختی ایران زمین افزوده شدند.
وی افزود: در سیر تکوین مطالعات نو زمین ساختی، اولین بار در آغازین سال های سده ۲۱ در هنگام انجام مطالعات و پژوهش هایی که در تکمیل رساله دکتری در زمینه خطر زمینلرزه تهران و البرز مرکزی در دست انجام داشتم، بر پایه مطالعات گسترده ریخت زمین ساختی در ماهیت وجودی افرازهای جنوب تهران تردیدهایی را وارد و مطرح کردیم؛ چونکه برای بودن یک پرتگاه و افراز گسله نیاز به یکسری خاصیت های ریخت زمین ساختی است که این خاصیت ها درباره گسل شمال و جنوب ری به هیچ وجه به دست نیامد.
وی با اعلان اینکه بااینکه در ادبیات زمین شناختی ایران، اسامی بزرگی بعنوان معرفی کنندگان این افرازها بعنوان گسل شناخته شده است، ولی از آنجائیکه ماهیت گسلی بودن این افرازها در برابری و همسانی، با خاصیت های شناخته شده مورفوتکتونیکی از گسلش فعال و یا جنبا نبود! با حفر ترانشه های پارینه لرزه شناسی درصدد راستی آزمایی این تردید برآمدیم، در این مهم جانمایی های ترانشه نسبت به جایگاه افرازها قبل از تخریب احتمالی ناشی از کارهای انسان زاد بسیار مهمست.
این محقق حوزه پارینه لرزه شناسی اضافه کرد: آنچه قابل توجه مطالعات ریخت زمین ساختی است، احتمال تخریب افرازها به سبب کارهای کشاورزی و یا دستکاری های انسانی و در نتیجه پسروی و دگرشکلی مصنوعی آنها است. به این معنا که آن چیزی که در جنوب و شمال ری و کهریزک بعنوان گسل مشاهده می نماییم، فرض ما بر این بوده که بیشتر به سمت جنوب باشند؛ بدین سبب در این مطالعات برای جانمایی بهینه محل احتمالی گسل های فرضی با اسامی “شمال ری”، “جنوب ری” و “کهریزک”، افزون بر بهره گیری از روش های ژئوفیزیکی چندگانه مجبور به حفر ترانشه های بسیار بلندی با ژرفایی بیش از ۸ متر نیز بوده ایم.
نظری با اشاره به ماهیت افرازها توضیح داد: به جهت اینکه ماهیت ساختاری افرازی را شناسایی نماییم، در گام نخست باید برش و گسیخت لرزه ای ناشی از گسلش بر نهشته های جوان در نظر گرفته شود و بعد از آن دگر شکلی هایی همچون چین خوردگی و کج شدگی لایه های چینه ای در دیواره ترانشه نیز بررسی شود. بعنوان مثال تصور کنید که ساختار فعالی در زیر زمین قرار دارد که این ساختار به صورت کج شدگی و چین خوردگی خودش را بر روی رسوبات جوان سطح زمین تحمیل می کند تا زمانی که در جنبش های آتی بر اثر زمینلرزه ای به سطح برسد.
وی اشاره کرد: مطالعه دیواره ترانشه های حفر شده بر افرازهای شمال و جنوب ری و همین طور کهریزک نشان از ادامه افقی و پیوسته لایه های چینه نگاری در دو سوی خط افراز در سمت شمال و جنوب افرازهای شمال ری، جنوب ری و کهریزک داشت.
نظری افزود: آرایش غیر خطی افراز، پیروی از یک تراز ارتفاعی ثابت، کاهش و حذف جابجایی های کوچک قایم از سطح به ژرفا و از همه مهمتر تداوم بدون انقطاع چینه های افقی و نا دگرشکل در دوسوی افراز از مهمترین نشانه های زمین شناختی افرازهای غیر گسله یاد شده در جنوب پایتخت است.
حضور اساتید و صاحب نظران بین المللی برای تائید یک فرضیه علمی
معاون پژوهشی پژوهشکده علوم زمین سازمان زمین شناسی درباب تاریخچه مطالعاتی افراز کهریزک اشاره نمود که در ماهیت وجودی این افراز در ۵۰ سال قبل به تناوب سخنان متضادی در رد و در تایید وجود گسلش مانند آنچه که در سال ۲۰۰۲ توسط پژوهشگران ایتالیایی در همکاری علمی با پژوهشگران داخلی بر پایه مطالعات تک ترانشه ناپایدار پالئو سایزمولوژی منتشر شد! شنیده می شود.
وی با اعلان اینکه آفت علوم تجربی، باور و پافشاری متافیزیکی بر یافته های نامستدل گذشته است، در مورد افرازهای جنوب تهران اضافه کرد: به جهت تناقض مطالعات گوناگون و پیچیدگی های نقض و رد باورهایی با رنگ و بوی گاه علمی “تابو” شده، جهت بررسی بیشتر در مراحل گوناگون پژوهش های چند ساله که بر روی افرازهای شمال و جنوب ری و کهریزک انجام شده بود، از کارشناسان و اساتید داخلی و بین المللی بسیاری در این عرصه برای حضور در ایران و بازدید میدانی از نتایج بدست آمده دعوت شد.
نظری افزود: ماهیت و اصالت علم و دانش در پویایی و روزآمدی است و این مطالعات نیز به داوری کشیدن گذشتگان و مطالعات پیشین نیست؛ چونکه در گذشته دانش و فناوری که امروز در اختیار ما است، یا وجود نداشته و یا در دسترس نبوده است و دور از انتظار نخواهد بود که اگر یافته های احتمالی آیندگان با بهره گیری از فناوری ها و دانش روزآمد گاه در تناقض با یافته های پیشین، حتی آنچه برآمده از پژوهش های مورد اشاره است، برآید.
عضو هیات علمی سازمان زمین شناسی اشاره کرد: سه مطالعه ای که ما طی ۱۵ سال اخیر انجام دادیم، نشان دادند آنچه که ما بعنوان افراز شمال و جنوب ری می دانیم، در اصل لبه کرانه های آبی دریاچه ای کهن است و آزمایش های سن سنجی انجام شده بر نهشته های آب شیرین دریاچه ای در تراز ارتفاعی یکسان با افراز کهریزک در منطقه پارچین (شمال پاکدشت)، سن متوسط حدود هزار سال را به دست دادند. سن سنجی های انجام شده بر رسوبات دریاچه ای مشابه در سوی دیگر حوضه در مناطقی چون “ساوه”، “یزد” و “زواره” اردستان تاییدی بر وجود و سیر تکوین دریاچه ای کهن تا سده های اولین استیلای “تازیان” بر ایران زمین بوده است؛ محدوده دریاچه بزرگی که کویر مرکزی ایران و همچون دریاچه ساوه را در بر می گرفت.
وی اشاره کرد: باتوجه به داده های علمی به دست آمده تردیدی نداریم که ریختارهایی چون افراز شمال ری، افراز جنوب ری و افراز کهریزک ماهیت گسلی نداشته و در شمار افرازهای نا زمین ساختی دسته بندی می شوند.
دلایل رخداد زلزله های تاریخی ویرانگر در ری
معاون پژوهشی پژوهشکده علوم زمین در پاسخ به این پرسش که زلزله های ویرانگر تاریخی که از آن سخن به میان میآید، ناشی از جابه جایی و گسیخت کدام گسل بوده است، توضیح داد: در کمتر از سه سده پیش، در گستره کنونی تهران، شهر “ری” یا “راگا” از دوره مادها شهری شناخته شده بوده که در سده های میانی تاریخ جایگاه و نقش درخوری در راه راه ابریشم داشته است.
وی با اعلان اینکه بر این اساس طبیعی است که پیشینیان در اشاره به رخدادهای طبیعی کهن، زمینلرزه ها را به نام مهمترین موقعیت جغرافیایی آن روزگار نسبت دهند، افزود: برمبنای مطالعات انجام شده ویرانی های چندباره گزارش شده با نام ری باستان در پیوند با رخداد زمینلرزه هایی چون زمینلرزه ۸۵۶ میلادی “کومس” ناشی از گسیخت لرزه ای گسل های “آستانه – فیروزکوه” در سوی خاور و یا زمینلرزه ۹۵۸ میلادی در پیوند با فعالیت لرزه ای گسل “طالقان” در شمال باختر آن بوده است.
نظری با تاکید بر اینکه در برآورد خطر لرزه ای آینده هدف پژوهش های پارینه لرزه شناسی تعیین رفتار لرزه ای گسل مسبب یا سرچشمه هر زمینلرزه کهن است، اشاره کرد: مطالعات پارینه لرزه شناسی دو دهه گذشته با حفر و اجرای نزدیک به ۶ کیلومتر ترانشه تخصصی بر بیش از ۲۰ گسل لرزه زای کشور موفق به شناسایی سرچشمه خیلی از زمینلرزه های تاریخی و قبل از تاریخ کشور خصوصاً پیرامون کلان شهرهایی چون تهران، کرج و تبریز شده است.
رویکردهای جامعه با یافته های علمی
معاون پژوهشی پژوهشکده علوم زمین سازمان زمین شناسی با تاکید بر اینکه نتایج تحقیقات علمی، امریه و دستور نیست، اظهار داشت: هر پژوهشگری می تواند در هر منطقه ای مطالعات خودرا اجرا و در صورت امکان چه در سطح ملی و چه بین المللی منتشر کند و دستگاه های اجرایی نیز الزاما به آخرین نتایج تحقیقات علمی توجهی ندارند و اگر دستگاه های اجرایی بخواهند جنبه های علمی اقدامات خودرا خصوصاً در برآورد خطر زمینلرزه های حتمی پیش روی پر رنگ تر کنند، ناگزیر به توجه بیشتر به تمامی یافته های نوین همچون زمین شناسی زمینلرزه هستند.
منبع: modirsa.ir
